بازدید از معادن مس و فیروزه نیشابور ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳
انجمن علمی معلمان فیزیک استان درراستای آگاهی بخشی و توانمندی همکاران فیزیک به همراه همکاران علاقه مند به بازدیدهای علمی در اولین بازدید سال جدید خود با همکاری اداره کل آموزش و پرورش استان خراسان و هماهنگی با اداره آموزش و پرورش شهرستان فیروزه از معدن فیروزه و معدن مس نیشابور بازدید کرد.
در این بازدید که روز پنجشنبه 6 اردیبهشت برگزار شد اتوبوس ساعت 6 صبح با 25 نفر از همکاران به مقصد نیشابور حرکت کرد و پس از توقف کوتاهی جهت صرف صبحانه به مسیر خود ادامه داد و در ساعت 9 به شهر فیروزه رسید.
لازم به ذکر است معدن فیروزه نیشابور در شمال غرب نیشابور و روستای معدن علیا واقع شده و دارای ذخیره 9 هزار تن است. معدن فیروزه نیشابور مهم ترین معدن فیروزه کشورو در سطح جهانی نیز به دلیل کیفیت عالی آن از معروفیت خاصی برخوردار است.
نمونه های به نمایش گذاشته شده از سنگ طبیعی فیروزه این معدن در موزه لندن، سازمان زمین شناسی تهران و مشهد خود گواه بر ارزشمندی این سنگ قیمتی است.کوه های منطقه معدن فیروزه در نیشابور از رسوبات حاوی ذخایر متعدد گچ و نمک هستند که نمونه هایی در حال بهره برداری است. فیروزه را از توده های سنگی که در قدیم به وسیله چکش و اکنون بوسیله باروت خرد می شوند، جدا کرده و در کیسه های مخصوص می ریزند. مواد دور ریخته شده مجدداً بازبینی می شوند و فیروزه های باقی مانده از آن ها جدا می شود.معادن فیروزه نیشابور را به دو گروه خاکی و کوهی تقسیم کرده اند که اکنون استخراج در قسمت کوهی انجام می شود. معدن کوهی در کوه واقع شده است. فیروزه به سنگ گانگ یا باطله ارتباط دارد و باید سنگ را شکسته و فیروزه را جدا کرد. فیروزه یک سنگ قیمتی مات آبی رنگ است که به عنوان یک سنگ تزئینی زیبا از معدن فیروزه استخراج می شده است. این سنگ با ترکیب آهن، سولفات مس، آلومینیوم و مولکول آب دارای رنگ منحصربفرد آبی است که در برخی از آنها رگه‌هایی سبز، طلایی، مشکلی و قهوه ای وجود دارد. ریشه نام این سنگ قیمتی از (pierre) turqueise گرفته شده است که عبارت فرانسوی قدیمی برای “ترکی (سنگ)” است.
بهترین نوع فیروزه جهان از قدیمی‌ترین معادن فیروزه دنیا، شهر نیشابور استخراج می‌شود که به دلیل کیفیت بالای فیروزه، طرفداران زیادی در سراسر جهان دارد. استخراج فیروزه در آن از ۲۰۰۰ سال پیش شروع شده و هنوز هم ادامه دارد. هر ساله حدود 19 تن فیروزه از دل معادن نیشابور استخراج می‌شود که به دلیل رنگ بندی خاص و جنس مرغوب، تقاضای خرید زیادی دارد . سنگ‌هایی که از دل معادن فیروزه نیشابور استخراج می‌شوند دارای شناسنامه است. برای تشخیص فیروزه اصل از فیروزه تقلبی، می‌توانید یک سوزن را بر روی سنگ فیروزه به آرامی بکشید، اگر خراشی ایجاد شد آن فیروزه تقلبی و در غیر این صورت اصل است.
لازم به ذکر است کارشناسان و مهندسین معدن همزمان با بازدید از معدن توضیحاتی را برای همکاران ارائه دادند و اطلاعات بسیار جامعی را در اختیار آنان قرار دادند که بسیار مفید بوده و مورد توجه ایشان قرار گرفت.
بازدید از معدن فیروزه حدودا ساعت ۱۱:۳۰ به اتمام رسید. در ادامه مسیر به سمت معدن مس ابتدا به شهرستان فیروزه رفته و همکاران مورد استقبال مسئولین اداره آموزش و پرورش شهرستان فیروزه آقای ابوالفضلی رییس اداره فیروزه آقای حسینی معاون پژوهش ،برنامه ریزی وتوسعه منایع انسانی وخانم حسینی کارشناس مسئول متوسطه در محل پژوهشسرای شهرستان فیروزه به مدیریت خانم ارغوان کیانی قرار گرفتند.
ضمن بازدید از پژوهشسرای شهرستان فیروزه و استفاده از سخنان رییس اداره آموزش و پرورش فیروزه همکاران به اقامه نماز ظهر پرداختند. و در انتهای همکاران از طرف اداره آموزش و پرورش و پژوهشسرای شهرستان فیروزه مورد پذیرایی قرار گرفتند و ساعت ۱۳ به سمت معدن مس حرکت کردیم.
بعد از گذر از شهر نیشابور در جاده بین نیشابور و تربت حیدریه به سمت معدن مس کارخانه درکاو توس حرکت کردیم. ساعت ۱۴:۳۰ به معدن مس رسیده و پس از صرف ناهار که مهمان شرکت درکاو بودیم در ساعت ۱۶ به بازدید این معدن رفتیم.
در این معدن از روش استخراج فلز مس با روش هیدرومتالورژی استفاده می شود. این روش با انحلال مس در محلول‌های آبی استحصال انجام می‌گیرد به همین دلیل به آن روش تر می‌گویند. سنگ های استفاده شده در این معدن به صورت کانی های سولفیدی است.
مراحل این روش: سنگ شکنی، لیچینگ ، عملیات رسوبی والکترووینینگ (استخراج الکترولیتی مس یاالکترولیز سولفات مس)است.
در مرحله اول بعد از استخراج سنگ سولفید مس و خرد کردن آنها سنگ ها را به صورت لایه ای در کنار حوضجه های محلول ریخته می شوند.
درمرحله لیچینگ ماده حلال (اسید سولفوریک) با کانی مس در تماس قرار می‌گیرد. روش‌های متفاوتی همچون انحلال در محل، انحلال توده‌ای، انحلال در حوضچه و انحلال متلاطم با توجه به عیار کانی، ابعاد ذرات کانی، توپو گرافی معدن، شرایط آب و هوایی و شرایط اقتصادی انتخاب می‌شوند. این محلول ها به روش قطره ای بر روی لایه های سنگ ریخته می شود و حدودا بین ۳ تا ۵ ماه طول می کشد تا مس توسط این محلول ها شسته شده و به حوضچه های مخصوص منتقل شود.
در مرحله دوم محلول به دست آمده از فرآیند لیچینگ که غلظت بسیار پایین و ناخالصی‌های فراوانی دارد، با استفاده از مواد عالی خالص می گردد.
در مرحله آخر محلول با غلظت بالای مس به عنوان محلول الکترولیت مورد استفاده قرار می‌گیرد و در نهایت نیز فلز مس با خلوص بالا بر روی آند سربی رسوب می‌کند. بعد از مدتی مس رسوب داده شده بر روی آند سربی را با کاردک جدا می‌کنند.
در این روش سرمایه کمتری نیاز هست. حمل و نقل آنها هم به سبب محلول بودن راحت تر و میزان آلایندگی محیط زیست و مصرف انرژی نیز به نسبت روش های دیگر استخراج مس کمتراست.
معدن کارخانه درکاو توس به صورت پله ای و روباز است که مس کاتد با عیار ۹۹.۹۹ درصد را تولید کرده و نیاز صنایع استان را به صورت کامل تامین می‌کند.
این کارخانه ظرفیت تولید ۲ هزار تن را دارد که با احتساب فعالیت معدن و کارخانه فرآوری امکان اشتغال مستقیم ۱۰۰ نفر و غیر مستقیم ۱۵۰ نفر را فراهم آورده است.
در انتهای با بدرقه کارکنان شرکت درکاو ساعت ۱۷:۳۰ به سمت مشهد حرکت کردیم و ساعت ۱۹ همکاران را با اندوخته های علمی در مشهد به خدا سپردیم.
در انتها انجمن معلمان فیزیک استان تشکر و قدردانی خود را از سازمان آموزش و پروش خراسان رضوی، اداره آموزش و پرورش شهرستان فیروزه، پژوهشسرای شهرستان فیروزه، شرکت تعاونی معادن فیروزه و معدن کارخانه درکاو توس در اجرای هر چه بهتر این بازدید علمی ابراز می دارد.